Ἰωάννου Φουντούλη
Ἑωρτάσαμε Χάριτι θείᾳ, τήν ἑορτή τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου. Στά αὐτιά μας ἀντηχοῦν ἀκόμη οἱ χαρμόσυνοι ὕμνοι τῆς μεγάλης ἑορτῆς καί τά ἱερά ἀναγνώσματα. Ἡ μεγαλοπρεπής τελεσιουργία τοῦ ὑπερφυοῦς μυστηρίου μᾶς μετέφερε καί πάλι στό ἱερό σπήλαιο τῆς Βηθλεέμ, τῆς πόλεως τῆς Ἰουδαίας, ὅπου ὁ Χριστός γεννᾶται ἐκ Παρθένου, ὅπου οἱ ποιμένες προσκυνοῦν καί οἱ μάγοι προσφέρουν τά βασιλικά των δῶρα. Ἐκεῖ ὅπου ἀντήχησαν γιά πρώτη φορά οἱ ἀγγελικές δοξολογίες, πού σήμαναν τό ὀρθρινό τῆς ἀνατολῆς τῆς νέας ἡμέρας, τῆς ἐπιφανείας τοῦ ἡλίου τῆς δικαιοσύνης.
Ὅσοι πιστοί νίκησαν τήν ραθυμία καί ἔσπευσαν ἐνωρίς στούς ναούς δέν θά λησμονήσουν ποτέ τήν ὑπερκοσμία ἀτμόσφαιρα, στήν ὁποία τούς μετέφερε ἡ λαμπρά ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου τῆς ἡμέρας αὐτῆς. Μέσα στό ἡμίφως τῶν τελευταίων ὡρῶν τῆς νυκτός, κάτω ἀπό τούς ὑποβλητικούς θόλους τῶν ναῶν μας, μέσα στούς χαρμοσύνους ὕμνους καί στά θυμιάματα νομίζει κανείς πώς βρίσκεται ἐκτός χώρου καί χρόνου. Τότε ἀκούει δωρικά, κοφτά, νά ἀναγινώσκεται τό συναξάριο τῆς ἡμέρας μέ τούς ἰαμβικούς του στίχους, ποίημα Χριστοφόρου τοῦ Μυτιληναίου:
«Τῇ 25ῃ τοῦ αὐτοῦ μηνός, ἡ κατά σάρκα Γέννησις τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Θεός τό τεχθέν ἡ δέ μήτηρ παρθένος· Τί μεῖζον ἄλλο καινόν εἶδεν ἡ κτίσις; Τῆ αὐτῇ ἡμέρα, ἡ προσκύνησις τῶν Μάγων. Σέ προσκυνοῦσα τάξις ἐθνική, Λόγε, Τό πρός σέ δηλοῖ τῶν ἐθνῶν μέλλον σέβας. Τῇ αὐτῇ ἡμέρα μνήμη τῶν θεασαμένων ποιμένων τόν Κύριον. Ποίμνην ἀφέντες τήν ἑαυτῶν ποιμένες, ἰδεῖν καλόν σπεύδουσι Χριστόν ποιμένα. Αὐτῷ ἡ δόξα εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων».
Δέν γνωρίζει κανείς ἄν ζῇ στήν σημερινή ἐποχή ἤ στήν ἐποχή τοῦ Βυζαντίου ἤ στήν ἰδία νύκτα πού συνέβησαν τά γεγονότα αὐτά. Αὐτό ἀκριβῶς εἶναι τό μυστήριο τῆς λατρείας μας. Θραύει τά σύνορα τῶν ἐποχῶν καί τῶν ρεόντων χρονικῶν σχημάτων τοῦ κόσμου τούτου. Παρόν, παρελθόν καί μέλλον ἰσοπεδώνονται. «Σήμερον» καί πάλι ὁ Χριστός γεννᾶται, ὅπως γεννήθηκε καί πέρισυ καί κατά τήν ἰδία ἡμέρα τῶν περασμένων αἰώνων, ὅπως θά γεννᾶται μέχρι συντελείας τῶν αἰώνων, ὅπως ἀκριβῶς γεννήθηκε τήν θεία νύκτα τῶν Χριστουγέννων τοῦ πρώτου ἔτους τῆς χριστιανικῆς χρονολογίας. Μέσα στό πλαίσιο αὐτό αἰσθάνεται κανείς πώς ὁ Χριστός εἶναι «ἐχθές καί σήμερον καί ὁ αὐτός εἰς τούς αἰῶνας» (Ἑβρ. 13, 8), πώς ἡ Ἐκκλησία εἶναι τό σῶμά Του, αἰώνιο καί ἀγήραστο ὅπως Ἐκεῖνος. Πώς καί ὁ καθείς ἀπό μᾶς δέν εἶναι μόνος, ἀλλά ἕνα μέλος τῆς ἱερᾶς αὐτῆς κοινωνίας τῶν ἐν Χριστῷ ἀναγεννηθέντων ἀνθρώπων, γιά τήν ὁποία δέν ὑπάρχει φθορά καί χρόνος, χθές καί σήμερα καί αὔριο, ἀλλά ἕνα αἰώνιο καί ἄφθαρτο «σήμερα», τό ὁποῖο ζοῦν καί ἀπολαμβάνουν οἱ γενεές τῶν πιστῶν, πού ἐβαπτίσθησαν εἰς Χριστόν καί ἐνεδύθησαν τόν Χριστό. Πού συμβασιλεύουν μετά τοῦ Χριστοῦ, μαζί μέ τίς γενεές πού ἦλθαν καί θά ἔλθουν, χωρίς ὅμως νά παρέλθουν ποτέ, γιατί ἡ βασιλεία τοῦ Χριστοῦ εἶναι «βασιλεία πάντων τῶν αἰώνων καί ἡ δεσποτεία Του ἐν πάσῃ γενεᾷ καί γενεᾷ» (Ψαλμ. 144, 13).
Σέ προηγούμενο κείμενο εἴδαμε τήν κατά μίμησι τῆς περιόδου τοῦ Πάσχα ἀνάπτυξι τῆς προεορτίου περιόδου τῶν Χριστουγέννων. Εἴδαμε πώς μέ βάσι τά Χριστούγεννα, τήν 25η Δεκεμβρίου, καθωρίσθησαν οἱ πρό αὐτῆς ἑορτές, τῆς συλλήψεως τοῦ Προδρόμου, τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου καί τῆς γεννήσεως τοῦ Βαπτιστοῦ, πώς ἀνεπτύχθη βαθμηδόν ἡ τεσσαρακοστή τῶν Χριστουγέννων καί πώς ἡ κλιμακωτή ἀνάβασις πρός τήν μεγάλη ἑορτή καταλήγει καί ἀποκορυφώνεται στήν μεγάλη ἑβδομάδα καί στό Πάσχα, γιά νά εἰποῦμε ἔτσι, τῶν Χριστουγέννων. Τό Πάσχα ὅμως ἐπεκτείνεται καί πρός τά ἐμπρός· ἡ ἑβδομάς μετά ἀπό αὐτό εἶναι ἡ διακαινήσιμος, πού λογίζεται, κατά τίς τυπικές διατάξεις, σάν μία καί ἡ αὐτή πασχάλιος ἡμέρα· τήν ὀγδόη ἡμέρα εἶναι ἡ Κυριακή τοῦ Θωμᾶ, ἤ τοῦ Ἀντίπασχα, τύπος τῆς ὀγδοάδος τοῦ μέλλοντος· τήν τεσσαρακοστή ἡμέρα κλείεται ἡ πασχάλιος περίοδος μέ τήν ἑορτή τῆς Ἀναλήψεως, τῆς εἰσόδου τοῦ Κυρίου ἐν σώματι εἰς τήν δόξαν αὐτοῦ, εἰς τά ἅγια τῶν ἁγίων τοῦ οὐρανοῦ.
Ἄς παρακολουθήσωμε τήν ἐπίδρασι τῆς πασχαλίου αὐτῆς περιόδου καί στήν διαμόρφωσι τῆς μετά τά Χριστούγεννα μεθεόρτου περιόδου. Ἐπί ἑπτά ἡμέρες ἑορτάζεται ἡ μεγάλη ἑορτή. Τήν 26η Δεκεμβρίου πανηγυρίζεται ἡ Σύναξις τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς μητρός τοῦ Χριστοῦ, καί ἀναμιμνησκόμεθα τήν εἰς Αἴγυπτον φυγήν τῆς ἁγίας οἰκογενείας. Τήν 29ην ἑορτάζεται ἡ μνήμη τῶν νηπίων τῆς Βηθλεέμ, πού ἐσφάγησαν ἀπό τόν Ἡρῴδη.Ἡ Κυριακή πού ἐμπίπτει στό διάστημα αὐτό, ἡ Κυριακή «μετά τήν Χριστοῦ Γέννησιν», εἶναι ἀφιερωμένη στόν Ἰωσήφ τόν μνήστορα τῆς Παρθένου, στόν Ἰάκωβο κατά σάρκα ἀδελφό τοῦ Κυρίου, υἱό τοῦ Ἰωσήφ ἀπό ἄλλη γυναῖκα πού εἶχε πρίν μνηστευθῆ τήν Θεοτόκο, καί τόν κοινό προπάτορα, τόν βασιλέα Δαυίδ. Καθ᾿ ὅλο τό ἑπταήμερο διάστημα οἱ ὕμνοι τῶν Χριστουγέννων συμπλέκονται μέ τήν ἀκολουθία τῶν καθ᾿ ἡμέραν ἁγίων καί ὁλόκληρος ἡ ἀκολουθία τῆς ἑορτῆς ἐπαναλαμβάνεται κατά τήν ἀπόδοσί της, τήν 31η Δεκεμβρίου.
Παράλληλος πρός τήν Κυριακή τοῦ Θωμᾶ εἶναι ἡ ἑορτή τῆς Περιτομῆς τοῦ Χριστοῦ, κατά τόν μωσαϊκό νόμο, πού ἑορτάζομε τήν 1η Ἰανουαρίου, τήν ὀγδόη ἡμέρα ἀπό τά Χριστούγεννα. Ὅπως ἡ ἐμφάνισις τοῦ Κυρίου στόν Θωμᾶ συντελεῖ στήν ἐξακρίβωσι καί βεβαίωσι τοῦ ὑπερφυσικοῦ γεγονότος τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως καί ἀπό τόν πιό ἀμφιβάλλοντα καί δυστροποῦντα μαθητή, ἔτσι καί ἡ ὀκταήμερος περιτομή καί ἡ κατ᾿ αὐτήν ὀνοματοδοσία, ἀποτελεῖ τήν σφραγῖδα καί τήν βεβαίωσι τῆς τελείας ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ· τῆς προσλήψεως τῆς ἀνθρωπίνης μορφῆς ἀναλλοιώτως· τῆς πραγματικότητος τῆς ὑπερφυσικῆς σαρκώσεως τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ καί τῆς ἐντάξεώς Του διά τοῦ σημείου τῆς περιτομῆς στόν λαό τοῦ Θεοῦ καί τῆς ὑπαγωγῆς Του στόν Νόμο. Ἡ ὀγδόη ἐκείνη ἡμέρα διά τῆς ἐμφανίσεως καί παρουσίας τοῦ ἀναστάντος ἐν τῷ μέσῳ τῶν μαθητῶν Του γίνεται τύπος τῆς ὀγδοάδος τοῦ μέλλοντος αἰῶνος καί τῆς κατ᾿ αὐτήν ἀδιαλείπτου παρουσίας καί ἀπολαύσεως τοῦ Χριστοῦ. Καί αὐτή, ἡ ὀγδόη ἀπό τῆς γεννήσεως ἡμέρα, «εἰκονίζει», κατά τούς ἱερούς ὑμνογράφους, «τήν τοῦ μέλλοντος ἄληκτον ζωήν» «φέρει τύπον τοῦ μέλλοντος», λόγῳ ἀκριβῶς τῆς ἐπισήμου παρουσίας ἐν σαρκί τοῦ Χριστοῦ μεταξύ τοῦ λαοῦ Του καί μεταξύ τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων.
Ἡ ἑορταστική περίοδος συνεχίζεται· παρεμβάλλεται ἡ ἑορτή τῶν Θεοφανείων μέ τά προεόρτια καί τά μεθέορτά της, πού παρατείνονται μέχρι τῆς 14ης Ἰανουαρίου γιά νά ἀρχίσῃ ἀπό τήν ἑπομένη ἡμέρα, τήν 15η, μία νέα προεόρτιος περίοδος, πού εἰσάγει τήν ἑορτή τῆς τεσσαρακοστῆς ἀπό τῆς γεννήσεως ἡμέρας, τήν ἑορτῆς τῆς Ὑπαπαντῆς τῆς 2ας Φεβρουαρίου. Εἶναι ἡ κατακλείς τῶν ἑορτῶν τῶν Χριστουγέννων, ἡ ἀπόδοσίς των κατά κάποιο τρόπο, τό παράλληλο τῆς ἑορτῆς τῆς Ἀναλήψεως, τῆς τεσσαρακοστῆς ἀπό τοῦ Πάσχα ἡμέρας. Ὁ Χριστός ὡς βρέφος τεσσαρακονθήμερο εἰσέρχεται στόν ναό Του, στόν ἐπίγειο οὐρανό. Ἐκεῖ θά Τόν ἀναγνωρίσῃ ἡ προφητεία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί θά ζητήσῃ τήν λῆξί της καί τήν ἀπόλυσί της μέ τό στόμα τοῦ δικαίου Συμεών καί τῆς προφήτιδος Ἄννης, γιατί ἦλθε ὁ προφητευόμενος καί ἀναμενόμενος, τό «φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν»καί ἡ«δόξα τοῦ λαοῦ» Του, τοῦ παλαιοῦ καί τοῦ νέου Ἰσραήλ. (Λουκ. 2, 32).
Αὐτός στίς γενικές του γραμμές εἶναι ὁ μεθέορτος κύκλος τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων. Μαζί μέ τόν προεόρτιο κύκλο, πού εἴδαμε ἄλλοτε καταλαμβάνει σχεδόν τό ἕν πέμπτον τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους. Ἄν ἐκτός ἀπό αὐτά λάβωμε κατά νοῦν, ὅτι ἀπό τήν ἑορτή τῶν Χριστουγέννων ἐξαρτᾶται καί ἡ σειρά τῶν ἀκινήτων ἑορτῶν πού ἀναφέραμε, τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, τῆς συλλήψεως καί τῆς γεννήσεως τοῦ Προδρόμου, βλέπομε πόσον ἀκριβής εἶναι ὁ χαρακτηρισμός της ὡς πόλου τῶν ἀκινήτων ἑορτῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους. Ἡ ἑορτή τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου βρῆκε μέσα στήν λειτουργική πρᾶξι τῆς Ἐκκλησίας τήν δικαία καί ἁρμόζουσα θέσι της. Ἔγινε τό δεύτερο Πάσχα, ἡ πρώτη μετά τήν βασιλίδα καί κυρία τῶν ἑορτῶν ἑορτή, πού βαθμιαία ἔτεινε νά ἐξομοιωθῇ καί νά μιμηθῇ ἐκείνη, χωρίς ὅμως τελικά νά φθάσῃ καί στά μέτρα ἐκείνης.
Ἐπανερχόμεθα στό θέμα τῆς «Κυριακῆς μετά τήν Χριστοῦ Γέννησιν». Στά τρία πρόσωπα πού ἑορτάζονται κατ᾿ αὐτήν συνάπτονται τά θέματα τῆς προεορτίου καί μεθεόρτου περιόδου τῶν Χριστουγέννων. Ὁ Δαυίδ εἶναι ὁ ἀρχηγέτης τῆς βασιλικῆς δυναστείας τῶν Ἰουδαίων, ἀπό τήν ὁποία τό κατά σάρκα κατήγετο ὁ Χριστός. Ἐκεῖνος πού ἐδέχθη τήν προφητική ἐπαγγελία «ἐκ καρποῦ τῆς κοιλίας σου θήσομαι ἐπί τοῦ θρόνου σου» ( Ψαλμ. 131, 11). Ἡ «ρίζα τοῦ Ἰεσσαί», ἀπό τήν ὁποία, ὡς ἀπό ξηρά ράβδο, τήν ἀειπάρθενο Μαρία, ἐβλάστησε τό ἄνθος, ὁ Χριστός, ὁ βασιλεύς καί ὁ «ἡγούμενος» (Γενέσ. 49, 10), ἡ «προσδοκία» ἐθνῶν (Ἠσ. 11, 1).
Ὁ μνήστωρ Ἰωσήφ μακαρίζεται γιατί ἠξιώθη νά γίνῃ ὁ φρουρός καί φύλαξ τῆς Παρθένου Μαρίας καί πιστῶς νά ὑπηρετήσῃ τήν βουλή τοῦ Θεοῦ, προσφέροντας στήν Μαρία καί στόν νεογέννητον Ἰησοῦ τήν προστασία καί τήν φροντίδα πού εἶχαν ἀνάγκη. Εἶναι ὁ σύνδεσμος τῆς Παλαιᾶς καί τῆς Καινῆς Διαθήκης. Μέ τά μάτια του εἶδε νά ἐκπληρώνωνται οἱ προφητεῖες καί τά αὐτιά του ἄκουσαν τίς ἀγγελικές φωνές πού ἐβεβαίωναν τήν ἔλευσι τοῦ Μεσσίου. Ὁ Ἰάκωβος ὁ ἀδελφόθεος καί πρῶτος μετά ταῦτα ἐπίσκοπος Ἱεροσολύμων ἐγκωμιάζεται καί αὐτός ὡς μάρτυς τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ καί μέχρις αἵματος κήρυξ τῆς ἐνανθρωπήσεως. Ἔτσι ἀκριβῶς τούς ὑμνοῦν τά τροπάρια τῆς Κυριακῆς, τά τρία στιχηρά τοῦ ἑσπερινοῦ τοῦ α´ ἤχου, προσόμοια τοῦ «Τῶν οὐρανίων ταγμάτων». Τό πρῶτο ἀναφέρεται στόν Δαυίδ, τό δεύτερο στόν Ἰωσήφ καί τό τρίτο στόν Ἰάκωβο. Ὁ Δαυίδ καί ὁ Ἰάκωβος συνάπτονται στό δοξαστικό τοῦ ἑσπερινοῦ τοῦ πλ. β´ ἤχου. Καί οἱ τρεῖς εἶναι οἱ διδάσκαλοι καί οἱ μάρτυρες τῆς γεννήσεως.
«Τόν θεοπάτορα πάντες, ἀνευφημήσωμεν
Δαυίδ τόν βασιλέα·
ἐκ γάρ τούτου προῆλθε ράβδος ἡ Παρθένος
καί ἐξ αὐτῆς ἀνατέταλκεν ἄνθος Χριστός
καί τόν Ἀδάμ σύν τῇ Εὔᾳ
ἐκ τῆς φθορᾶς ἀνεπλάσατο ὡς εὔσπλαγχνος».
«Τῶν προφητῶν τάς προρρήσεις
εἶδεν ἐν γήρᾳ σαφῶς ὁ Ἰωσήφ ὁ μνήστωρ
ἐμφανῶς πληρουμένας,
μνηστείας λαχών ξένης,
χρηματισμούς τῶν ἀγγέλων δεξάμενος·
Δόξα Θεῷ ἐκβοώντων,
ὅτι ἐν γῇ τήν εἰρήνην ἐδωρήσατο».
«Τόν ἀδελφόθεον πάντες ἀνευφημήσωμεν,
ὡς ἱεράρχην ὄντα,
μαρτυρίῳ δέ πάλιν ἐμπρέψαντα γενναίως,
οὗ ταῖς εὐχαῖς, Ἰησοῦ ὁ Θεός ἡμῶν,
ὁ ἐν σπηλαίῳ καί φάτνῃ σπαργανωθείς,
σῶσον πάντας τούς ὑμνοῦντάς σε».
«Μνήνην ἐπιτελοῦμεν Δαυίδ καί Ἰακώβου, εὐσεβοῦς βασιλέως προφήτου καί ἀποστόλου πρώτου ἐπισκόπου· αὐτῶν γάρ τοῖς διδάγμασι πλάνης ἀπαλλαγέντες, Χριστόν δοξολογοῦμεν τόν ἐκ παρθένου ἀνατείλαντα, τόν καί σαρκωθέντα σῶσαι τάς ψυχάς ἡμῶν».
Tήν κοινή πάλι ἀνύμνησί των ὡς ὑπηρετῶν τοῦ μυστηρίου τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ ἐπαναλαμβάνει καί ὁ ποιητής τοῦ ὡραίου ἐξαποστειλαρίου, προσομίου τοῦ «Τοῖς μαθηταῖς συνέλθωμεν»:
«Σύν Ἰακώβῳ μέλψωμεν τῷ κλεινῷ θεαδέλφῳ
Δαυίδ τόν θεοπάτορα, Ἰωσήφ τε τόν θεῖον,
τῆς Θεοτόκου μνήστορα·
τοῦ Χριστοῦ γάρ τῇ θείᾳ Γεννήσει καθυπούργησαν
Βηθλεέμ ἐν τῇ πόλει θεοπρεπῶς,
μετ᾿ ἀγγέλων, μάγων τε καί ποιμένων,
αὐτῷ τόν ὕμνον ᾄδοντες, ὡς Θεῷ καί δεσπότῃ».
Ἡ ἑορτή τῶν Χριστουγέννων εἶναι ἡ κατ᾿ ἐξοχήν ἑορτή τῆς προφητείας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Αὐτή ἀποτελεῖ τό μεταίχμιο μεταξύ τῶν δύο Διαθηκῶν. Ἡ Παλαιά προλέγει καί προπαρασκευάζει τήν ἔλευσι τοῦ Χριστοῦ καί λήγει μέ τήν γέννησί Του. Ἡ Καινή ἀρχίζει μέ τήν ἡμέρα τῆς σαρκώσεως. Εἶναι ἡ «ἡμέρα τοῦ Κυρίου ἡ μεγάλη καί ἐπιφανής», πού προλέγει ὁ προφήτης Ἰωήλ (κεφ. 3, 4). Ὁ Θεός ἔδωσε στήν γῆ καί στόν οὐρανό τά ὑπεσχημένα Του ὑπερφυσικά τέρατα· τό αἷμα, τό πῦρ καί τήν ἀτμίδα καπνοῦ (Ἰωήλ 3, 3). Αὐτῶν τῶν τεράτων θεαταί καί μάρτυρες οἱ προφῆται τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης μέ ἔξαρχο τό Δαυίδ καί οἱ ἱεροί ἄνδρες τῆς Καινῆς μέ πρωτοστάτας τά δύο μέλη τῆς ἁγίας οἰκογενείας, τόν Ἰωσήφ τόν μνήστορα καί τόν Ἰακωβο τόν ἀδελφόθεο, ἔρχονται νά συνεορτάσουν μέ τόν λαό τοῦ Θεοῦ τήν πλήρωσι τῶν προφητειῶν, τό μέγα μυστήριο τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως. Τήν λύσι καί φανέρωσι τοῦ προφητικοῦ αἰνίγματος. Αἷμα τήν σάρκωσιν τοῦ Λόγου, πῦρ τήν Θεότητα, ἀτμίδα καπνοῦ τό Πνεῦμα τό ἅγιον. Αὐτό ἀκριβῶς θά ἀκούσωμε νά θεολογῇ ὁ ποιητής Ἀνατόλιος στό δοξαστικό τῶν αἴνων τοῦ πλ. δ´ ἤχου:
«Αἷμα καί πῦρ καί ἀτμίδα καπνοῦ,
τέρατα γῆς, ἅ προεῖδεν Ἰωήλ·
αἷμα τήν σάρκωσιν· πῦρ τήν Θεότητα·
ἀτμίδα δέ καπνοῦ τό Πνεῦμα τό ἅγιον,
τό ἐπελθόν τῇ Παρθένῳ
καί κόσμον εὐωδιάσαν.
Μέγα τό μυστήριον τῆς σῆς ἐνανθρωπήσεως,
Κύριε, δόξα σοι».
