Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ ΒΑΠΤΙΣΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

 

Η φωνή του Λόγου / ο λύχνος του Φωτός, ο Εωσφόρος, / ο του Ηλίου Πρόδρομος / εν τη ερήμω, μετανοείτε, / πάσι βοά τοις λαοίς, / και προκαθαίρεσθε· / ιδoύ γαρ πάρεστι Χριστός, / εκ φθοράς τον κόσμον λυτρούμενος.

(Η φωνή του Λόγου, το λυχνάρι που εκπέμπει το Φως, ο αυγερινός που προμηνύει τον Ήλιο, φωνάζει δυνατά στην έρημο προς τα πλήθη: Μετανοείτε και καθαρισθείτε! Διότι, να ο Χριστός, είναι παρών κι ελευθερώνει τον κόσμο από τη φθορά.)

Ο ποιητής μας, ο ιερός Κοσμάς παρομοιάζει, εδώ  τον Βαπτιστή Ιωάννη με τη φωνή, το λύχνο και τον εωσφόρο. Η φωνή είναι το όχημα που μεταφέρει τον έναρθρο λόγο. Και ο Ιωάννης γίνεται η φωνή που προεξαγγέλλει στον κόσμο την έλευση του ενυποστάτου Λόγου του Θεού. Αυτό ακριβώς διακήρυξε και ο ίδιος ο Πρόδρομος, όταν ρωτήθηκε από τους απεσταλμένους των Ιουδαίων από τα Ιεροσόλυμα «τις ει;»: «Εγώ φωνή βοώντος εν τη ερήμω…» (Ιω. 1, 22-23). Το λυχνάρι δέχεται, ανάβει με το φως και στη συνέχεια εκπέμπει φωτισμό. Έτσι και ο Πρόδρομος εμπνεόταν από το φως του Χριστού και με το φωτισμό που μετέδιδε το κήρυγμά του προετοίμαζε τους ανθρώπους για να δεχθούν τον Χριστό, που είναι το μέγα και αληθινό φως του κόσμου. Ο αυγερινός προαναγγέλλει την ανατολή του ηλίου. Και ο Πρόδρομος Ιωάννης προανήγγειλε την έλευση του Χριστού, ο οποίος σαν άλλος ήλιος – Ήλιος νοητός της δικαιοσύνης – ανέτειλε στον κόσμο από τα σπλάχνα της Παρθένου Μαρίας.

Το κήρυγμα του Ιωάννου στην έρημο της Ιουδαίας προς τα πλήθη των ανθρώπων που έτρεχαν να τον ακούσουν ήταν κήρυγμα μετανοίας και επιστροφής στον ζώντα και αληθινό Θεό. Και το βάπτισμα που παρείχε «εν ύδατι εις μετάνοιαν» (Ματθ, 3, 11), απέβλεπε στην κάθαρση και τον εξαγνισμό του λαού, προκειμένου προετοιμασμένος πνευματικά να υποδεχόταν τον ερχόμενο Μεσσία. Και ο Χριστός με την ένσαρκη  παρουσία Του στον κόσμο και το τέλειο βάπτισμα που θα παρείχε στους ανθρώπους -«αυτός υμάς βαπτίσει εν Πνεύματι αγίω και πυρί» προανήγγελλε ο Ιωάννης (Ματθ. 3, 11) -, θα τους ελευθέρωνε από τη φθορά και το θάνατο και θα τους αναδείκνυε μετόχους της άφθαρτης και αιώνιας ζωής.   (Συμεών, Μητροπολίτου Νέας Σμύρνης. «Οι Καταβασίες των δεσποτικών και θεομητορικών εορτών». Εκδ. Τέρτιος».

 

 

 

Ποιος λοιπόν ο Πρόδρομος Ιωάννης;

Εν πρώτοις είναι αυτός για τον οποίον ο Χριστός είπε ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που να γεννήθηκε από γυναίκα και να είναι ανώτερος του. «Ουκ εγήγερται εν γεννητοίς γυναικών μείζων Ιωάννου του βαπτιστού» (Ματθ.11,11).

 Γι’ αυτό και η Εκκλησία μας ψάλλει στο απολυτίκιό του· «Μνήμη δικαίου μετ’ εγκωμίων σοι δε αρκέσει η μαρτυρία του Κυρίου Τίμιε Πρόδρομε». Πάντως ενώ αρκεί η μαρτυρία του Κυρίου για να καθιερωθεί ως μέγας άγιος στην συνείδηση της Εκκλησίας, εν τούτοις είναι ωφέλιμο και εποικοδομητικό για μας να εντρυφούμε στα ποικίλα και διάφορα χαρίσματα του όπως αυτά μας τα παρουσιάζει η αγία Γραφή. Ας τα παρουσιάσουμε λοιπόν αναλυτικά.

 Είναι αυτός που γεννιέται με έκτακτο και ασυνήθιστο τρόπο από  την περασμένης ηλικίας μητέρα του· είναι καρπός προσευχής των γονέων του μάλλον παρά του σαρκικού θελήματος τους. Σκορπά χαρά με τη γέννησή του όχι μόνο στους γονείς του αλλά σε μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Είναι δώρο του Θεού στην ανθρωπότητα το οποίο θα προετοιμάσει το δρόμο για να έλθει Εκείνος που θα την λυτρώσει.

  Είναι αυτός που θα είναι μέγας όχι στα μάτια των ανθρώπων, και μάλιστα με επισφαλή και μη αντικειμενικά κριτήρια, αλλά στα μάτια του αληθινού Θεού, που είναι αλάνθαστος και ποτέ δεν πέφτει έξω.      

 Είναι ο τέλεια αφιερωμένος στον Θεό. Απόλυτα παρθένος, ακτήμων, ασκητικός και υπερφυσικός στον τρόπο της ζωής του. Δεν πίνει οινοπνευματώδη εντελώς, έχει περιορίσει στο ελαχιστότατο τις ανάγκες της τροφής, της ενδύσεως, της διαβιώσεως. Γι’ αυτό είναι το πρότυπο των μοναχών και ο κύριος εμπνευστής και θεμελιωτής του θεσμού του μοναχισμού.

 Είναι ο επίγειος άγγελος και ο επουράνιος άνθρωπος. Είναι ο Αδάμ πριν την πτώση και πριν δημιουργηθεί η Εύα. Ο κατ’ εξοχήν παρθένος και άγαμος. Το κατ’ εξοχήν εκλεκτό δημιούργημα του Θεού. Η Παναγία και αυτός είναι οι δύο μεγάλοι άγιοι της Εκκλησίας.

 Είναι ο παραιτούμενος οικιοθελώς από τη νομική ιερωσύνη της Παλαιάς Διαθήκης, χάνοντας τις τιμές και τας προσόδους του ιερατικού αξιώματος, την ασφαλή και άνετη διαβίωση στην πρωτεύουσα του Ισραήλ, και σχολάζων κατά Θεό στην έρημο του Ιορδάνου. Προφητεύει κατ’ αυτόν τον τρόπο την κατάργηση της κληρονομικής λευιτικής ιερωσύνης και την έλευση της προαιρετικής ιερωσύνης της Καινής Διαθήκης.

 Είναι ο κατ’ εξοχήν ελεύθερος άνθρωπος. Ελεύθερος από την τυραννία της τροφής, των ρούχων, των αξιωμάτων, της κολακείας, της κοινωνικής αποδοχής και συμπαραστάσεως. Ελεύθερος από τον φόβο και τις πιέσεις θρησκευτικού και πολιτικού κατεστημένου.

 

    Είναι αυτός που έχει Πνεύμα Άγιο από την κοιλιά της μητέρας του και γι’ αυτό λαλεί προφητικά με τη γλώσσα της μητέρας του, ενώ ακόμη είναι έμβρυο έξι μηνών και δείχνει από τότε κιόλας τον Χριστό (Λκ. 1,41-45).

 Είναι αυτός που έρχεται «εις τύπον και τόπον», «εν πνεύματι και δυνάμει» του προφήτου Ηλία. Πυρφόρος, αλύγιστος, άτρομος, ασυμβίβαστος. Η μόνη του διαφορά με τον Ηλία ότι δεν έκανε χρήση του πνεύματος της Παλαιάς Διαθήκης, δηλαδή να κάψει αποσπάσματα στρατιωτών, να σφάξει τους ιερείς των ειδώλων και τους ψευδοπροφήτες, ή να ταλαιπωρεί με ξηρασία τον αμαρτωλό λαό. Ήταν οξύς και απειλητικός και ελεγκτικός μόνο στο κήρυγμα. Το κύριο και μόνο όπλο των αποστόλων.

  Είναι ο προφήτης που εμφανίζεται μετά από μακρόχρονη παύση της προφητείας. Πέντε αιώνες περίπου είχαν περάσει από την εμφάνιση του τελευταίου προφήτου του Μαλαχία. «Λιμός του ακούσαι τον λόγον Κυρίου» (Αμώς 8,11) είχε πέσει. Η μεγαλύτερη παιδαγωγική τιμωρία και αποδοκιμασία του Θεού προς τον λαό του είναι η έλλειψη προφητείας και η μη ύπαρξη προφητών. Δεν είναι τιμωρία του Θεού τόσο ο λιμός, ο σεισμός, οι φυσικές καταστροφές, ο πόλεμος και οτιδήποτε άλλο θεωρούμε εμείς οι άνθρωποι ως μέγιστο κακό, όσο η έλλειψη της προφητείας. Η ύπαρξη προφητείας δείχνει ότι ο Θεός δεν εγκατέλειψε το λαό του. Και προφητεία δεν είναι μόνο η αποκάλυψη των μελλόντων να συμβούν αλλά και η αποκάλυψη του θελήματος του Θεού. Κάθε ιεροκήρυκας είναι και προφήτης. Αρκεί να κηρύττει ανόθευτο το λόγο του Θεού και να μη κολακεύει τα πάθη των ανθρώπων. Ο ιουδαϊκός λαός λοιπόν λιμοκτονώντας από πνευματική πείνα και δίψα, μετά από πέντε αιώνες παύσεως της προφητείας, ποθούσε και έψαχνε για προφητικό κήρυγμα και για προφητική καθοδήγηση. Και γι’ αυτό πλημμύρισαν από κόσμο οι όχθες του Ιορδάνου όταν εμφανίσθηκε.

 Είναι ο μόνος προφήτης που προφητεύτηκε εκ των προτέρων –από δύο προφήτες της Π.Δ. (Ησαΐα και Μαλαχία) και από τον πατέρα του (Λκ. 1,76)– ότι θα έρθει για να κάνει αυτό το έργο. «Ως γέγραπται εν ταις προφήταις, ιδού εγώ αποστέλλω τον άγγελόν μου προ προσώπου σου, ος κατασκευάσει την οδόν σου έμπροσθεν σου (Μαλ.3,1)· φωνή βοώντος εν τη ερήμω, ετοιμάσατε την οδόν Κυρίου, ευθείας ποιείτε τας τρίβους αυτού (Ησ. 40,3)» (Μαρκ. 1,2-3).

 Είναι ο Πρόδρομος του Κυρίου, ο οποίος προανήγγειλε τον ερχομό του Κυρίου, προετοίμασε τους ανθρώπους με το κήρυγμα της μετανοίας να τον δεχθούν και εν τέλει τον έδειξε στους ανθρώπους, όχι μόνο όταν ζούσε αλλά και όταν πέθανε. Προπορεύθηκε και προετοίμασε τις ψυχές των ανθρώπων και στη γη και στον Άδη. Τον έδειξε στους ανθρώπους ως έμβρυο, ως ώριμος άνδρας αλλά και ως νεκρός. 

 Είναι ο Βαπτιστής του Κυρίου, που αξιώθηκε ανάμεσα σε δισεκατομμύρια ανθρώπους όλων των εποχών να τον βαπτίσει! Τι ήταν το βάπτισμα του Ιωάννου; Ήταν βάπτισμα μετανοίας. Ήταν δηλαδή ένα μέσο που καλλιεργούσε τους ανθρώπους και τους προετοίμαζε για να μετανοήσουν. Ο Ιωάννης ήταν «κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας εις άφεσιν αμαρτιών» (Λουκ.3,3) Εγώ βαπτίζω με νερό έλεγε ο Ιωάννης θα έρθει όμως ο Μεσσίας που θα σας βαπτίσει με Πνεύμα Άγιο «αυτός υμάς βαπτίσει εν Πνεύματι Αγίω και πυρί» (Λουκ.3,16).

    Με το νερό ένα μεταλλικό αντικείμενο καθαρίζεται μόνο εξωτερικά, ενώ η φωτιά εισχωρεί μέσα του και το λειώνει, ώστε να καθαρισθεί από κάθε πρόσμιξη, να πάρει νέα μορφή και νέο σχήμα. Έτσι το βάπτισμα του Μεσσία –που εμφανίζεται πρώτη φορά την ημέρα της Πεντηκοστής, όπου το άγιο Πνεύμα κατέρχεται με μορφή πυρίνων γλωσσών εκπληρώνοντας την προφητεία του Ιωάννου– εξαγνίζει βαθειά τον άνθρωπο και τον μεταμορφώνει, καθώς το άγιο Πνεύμα σαν φωτιά διαπερνά ολόκληρη την ύπαρξή του.

  Είναι ο θεόπτης που είδε τον Χριστό ως άνθρωπο, το Πνεύμα το Άγιο «εν είδει περιστεράς» και άκουσε τη φωνή του Θεού Πατέρα, βιώνοντας έτσι το μυστήριο της Αγίας Τριάδος. Πριν τη θεοπτία του Θαβώρ, όπου διακονούν ο Μωυσής και ο Ηλίας, έχουμε τη θεοπτία της βαπτίσεως, όπου διακονεί ο Τίμιος Πρόδρομος.

 Είναι, αν και χαρισματούχος και φοβερά άγιος, αφάνταστα ταπεινός.

Τον ρωτούσαν (Ιω. 1,19) μήπως είναι ο Χριστός δηλαδή ο Μεσσίας. Τον ρωτούσαν μήπως είναι ο Ηλίας, που τον πήρε ο Θεός χωρίς να γνωρίσει θάνατον. Τον ρωτούσαν μήπως είναι ο Προφήτης (πρβλ. Δευτ. 18,15) για τον οποίον μίλησε ο Μωυσής, υπονοώντας τον Χριστό. Ερωτήματα που ξυπνούν τον ανθρώπινο εγωισμό και την ματαιοδοξία και που μπορούν να σπρώξουν τον άνθρωπο στο δρόμο της απωλείας. Κι όμως ο Ιωάννης -πέρα για πέρα ταπεινός- ξεκαθαρίζει ότι δεν είναι ο Μεσσίας, δεν είναι ο Ηλίας, δεν είναι ο Προφήτης-Μεσσίας, απλώς είναι αυτός που προετοιμάζει την οδό του Κυρίου. Κι όταν βλέπει τον Κύριο λέγει στους μαθητές του να ο αμνός του Θεού ο αίρων την αμαρτία του κόσμου· ακολουθείστε τον. Εγώ πρέπει να μικραίνω κι αυτός να μεγαλώνει. Εγώ δεν είμαι άξιος ούτε τα κορδόνια από τα παπούτσια να λύσω. Εγώ σας βαπτίζω με νερό αυτός θα σας βαπτίσει με Πνεύμα Άγιο. Κι όταν  βάπτισε τον Χριστό είπε εγώ πρέπει να βαπτισθώ από σένα και όχι εσύ.

 

    Τέλος είναι αυτός που μαρτύρησε και σφαγιάστηκε ελέγχοντας δριμύτατα το πολιτικό και εκκλησιαστικό κατεστημένο της εποχής του.

Είναι αυτός που ανέβηκε στον σταυρό πριν ανεβεί ο Χριστός, εξ αιτίας του κηρύγματος του.  Βεβαίως όλη του η ζωή υπήρξε μαρτυρική και σφόδρα επώδυνη. Κατ’ εξοχήν όμως μαρτυρικό και επώδυνο και εξευτελιστικό κατά κόσμο υπήρξε το τέλος του. Ο μεγαλύτερος άνδρας σφάχτηκε σαν θυσία στο καπρίτσιο μιας παλιογυναίκας της Ηρωδιάδας, την οποία ήλεγξε δριμύτατα για την ζωή της, και για να βραβευτεί ο πορνικός χορός της κόρης της, της Σαλώμης. Η μεγαλύτερη αγιότητα χάθηκε χάριν της μεγαλύτερης προστυχιάς και παλιανθρωπιάς. Ο επίγειος άγγελος χάθηκε χάριν των ανθρώπων που είχαν καταντήσει σάρκες απνευμάτιστες. Ο κατ’ εξοχήν ασκητής εξοντώθηκε από αυτούς που θεό είχαν την κοιλιά τους. Πριν σφαγιασθεί ο «Αμνός του Θεού ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου», τα νήπια που έσφαξε ο Ηρώδης ο μέγας και ο Τίμιος πρόδρομος που έσφαξε ο Ηρώδης Αντίπας, τη απαιτήσει της συζύγου του Ηρωδιάδος, είναι τα αίματα που χύθηκαν για να καθαρίσουν τον κόσμο κάπως και να τον προετοιμάσουν να οικειωθεί την Θυσία του Σταυρού.

  Σήμερα αν χρειάζεται κάτι ο κόσμος μας είναι προφήτες παρόμοιοι με τον Τίμιο Πρόδρομο· που να εξαγγέλλουν σταράτα και ξεκάθαρα το θέλημα του Χριστού· που να ζουν σαν επίγειοι άγγελοι και επουράνιοι άνθρωποι και να είναι έτοιμοι να πεθάνουν κατά τον πιο σκληρό και ατιμωτικό τρόπο, προσφέροντας το τίμιο αίμα τους για να ζήσει ο κόσμος ξανά εν Χριστώ.

 

 

ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ