ΤΡΙΩΔΙΟ
Στο Γεροντικό αναφέρεται πως κάποτε μερικοί μονάχοι ρώτησαν τόν αββά Αγάθωνα: «Ποια αρετή, πάτερ, της μοναχικής πολιτείας είναι αυτή που έχει περισσότερο κόπο;» Και ο αββάς τους είπε: «Συγχωρήσατε με, αλλά θαρρώ πως δεν υπάρχει άλλος μεγαλύτερος κόπος, από αυτόν που χρειάζεται ο άνθρωπος για να προσευχηθεί στον θεό. Διότι πάντοτε, όταν ο άνθρωπο5 θελήσει να προσευχηθεί, οι δαίμονες θέλουν να τον ανακόψουν, επειδή γνωρίζουν ότι με τίποτε άλλο δεν εμποδίζονται, όσο με την προσευχή προς τον θεό».
Με τη σημερινή Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, ανοίγει τις πύλες της, αγαπητοί μου αδελφοί, η κατανυκτική περίοδος του Τριωδίου. Η κυρίως πνευματική και προσευχητική πορεία της Εκκλησίας μας, από σήμερα μέχρι και το Σάββατο του Λαζάρου που μάς καλεί σε συνεχή ανοδική πορεία, με την προσευχή και την εσωτερική αναβάθμιση, όπως αυτά αποκαλύπτονται στις Ευαγγελικές περικοπές και τις ακολουθίες εν γένει αυτής της περιόδου και κυρίως της ερχομένης Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Ο πρώτος σταθμός, του Τριώδιου και κατ’ επέκταση της πνευματικής μας ζωής, είναι λοιπόν η προσευχή.
«Άνθρωποι δύο ανέβησαν εις το ιερόν προσεύξασθαι, ο εις Φαρισαίος και ο έτερος Τελώνης».
Εδώ λοιπόν σήμερα περιγράφεται η στάση της προσευχής και το περιεχόμενο της. Η προσευχή δυο ανθρώπων που βέβαια εκπροσωπούν την όλη κοινωνία της εποχής..
Στην πρώτη σκηνή της παραβολής περιγράφεται η στάση και το περιεχόμενο της προσευχής του Φαρισαίου.
Ο Φαρισαίος στην προσευχή του προβαίνει σε μία συγκλονιστική σύγκριση του εαυτού του με τους άλλους. Ευχαριστεί τον Θεό, γιατί δεν είναι όπως οι υπόλοιποι άνθρωποι, που είναι άρπαγες, άδικοι, μοιχοί, ή, σαν τον Τελώνη. Ο Φαρισαίος δηλαδή σύρει τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ του εαυτού του, που τον θεωρεί δικαιωματικά.
Η εικόνα της κοινωνίας μας, η ειδωλοποιημένη εικόνα του ανθρώπου που αυτοαποθεώθηκε, του ανθρώπου που έκανε τη ζωή του πύργο Βαβελικό και αποποιήθηκε κάθε ανάγκη, κάθε αδυναμία. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος περιορίζεται στα στενά όρια της βιολογικής του εμβέλειας, κλείνεται μυωπικά στο κέλυφος του εγωκεντρισμού του και αδυνατεί να δει και να επικοινωνήσει με τον "άλλον". Είναι αυτός που απομακρύνθηκε από το Θεό, αφού έκανε Θεό τον εαυτό του, και πάντα προσβλέπει με ιδιοτέλεια και καχυποψία προς τον πλησίον. Είναι ο Φαρισαίος ο οποίος βλέπει όλους τους άλλους "σαν σκουλήκια" και χωρίς καμιά ενοχή, χωρίς αυτογνωσία, αισθάνεται αψεγάδιαστος και ακέραιος . Πώς λοιπόν να μετανοήσει ένας τέτοιος άνθρωπος; Πώς να χαμηλώσει λίγο τα ανάστημα του; Πώς να κλάψει; Πώς να χτυπήσει το στήθος και να πει, Θεέ μου συγχώρεσε με τον αμαρτωλό;
Η εικόνα τώρα του Τελώνη και η προσευχή του.
Άλλο κλίμα και άλλα συναισθήματα. Καθόταν μακριά με τα μάτια χαμηλά, χτυπούσε το στήθος του και ζητούσε το έλεος του Θεού. Η προσευχή του ήταν προσευχή μετάνοιας. Ο Τελώνης δεν έχει να επιδείξει έργα αρετής για να ζητήσει δικαίωση, αλλά εμφανίζει, καταθέτει, ομολογεί την αμαρτωλότητά του ενώπιον του Θεού και ζητεί έλεος. Δε διαμαρτύρεται για την απόρριψή του από τους λοιπούς. Τον ενδιαφέρει η δικαιοκρισία του Θεού .
Ο Τελώνης λοιπόν όπως και ο Ζακχαίος, ακόμη και ο Άσωτος της άλλης Κυριακής, είναι η απτή - η χειροπιαστή - η προσωποποιημένη μετάνοια. Είναι αυτοί οι οποίοι δεν εξάντλησαν την μετάνοια τους σε κάποιες αντικειμενικές βελτιώσεις συμπεριφοράς, ή σε τύπους και σχήματα εξωτερικά αλλά προχώρησαν σε μια βαθύτερη και καθολική αλλαγή της ζωής τους. Δεν αρκέστηκαν σε μια προσωρινή συντριβή έστω και λύπη από τη συναίσθηση της αμαρτωλότητας τους ,αλλά φρόντισαν για μια μόνιμη πνευματική κατάσταση ,και σταθερή πορεία προς το Θεό, συνεχή διάθεση για ανόρθωση, θεραπεία και ανάνηψη, για πνευματικό αγώνα . Αυτό είναι μετάνοια. Αυτό είναι αλλαγή νου, νοοτροπίας, στάσης ζωής .
Η υμνολογία της ημέρας μάς καλεί να προσευχηθούμε με ταπείνωση ενώπιον του Θεού, όπως ο τελώνης, παραδεχόμενοι την πνευματική μας υστέρηση και αναλογιζόμενοι τις συνέπειες της αμαρτωλής ζωής μας. Τότε μπορούμε να νοιώσουμε τη σημαίνει αλλαγή. Αλλαγή πορείας. Να καταλάβουμε ότι "Το ξαναγύρισμα της αγάπης μας στο Θεό και τους ανθρώπους. Η συναίσθηση της δουλείας μας και η αλλαγή της πορείας μας προς την ελευθερία. Η βεβαιότητα της χρεοκοπίας της νοθευμένης λογικής μας και το μπάσιμο μας στο υπέρλογο , στην αποκάλυψη της αλήθειας , που βρίσκεται πέρα από τα φαινόμενα . (π.Τιμόθεος Κιλίφης -ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΜΒΩΝΑ σελ.21).
"Η Μετάνοια είναι χάρις και χαρά. Η μετάνοια είναι ζωή και σωτηρία. Αντίθετα η αμετανοησία είναι θάνατος και καταστροφή. Όποιος δεν μετανοεί δεν καταλαβαίνει το λάθος του και την αμαρτία του ,δεν ζητάει το έλεος του Θεού και δεν έχει συγχώρεση από το Θεό. Γιατί ο Θεός χαρίζει το έλεος Του και συγχωρεί εκείνους που αισθάνονται τα λάθη τους και ζητούν το Θείον έλεος. Εκείνους δηλ. που μετανοούν. Μετάνοια θα πει να λυπηθείς, να κλάψεις, να ζητήσεις έλεος και συγχώρεση για το φταίξιμο σου, να δώσεις λόγο πως δεν θα ξανακάμεις το ίδιο και να βάλεις τα δυνατά σου να μην το ξανακάμεις. Όλα αυτά είναι που κάνουν τον άνθρωπο καινούριο. Όλα αυτά τον ανεβάζουν, όλα αυτά είναι η μετάνοια ,η μετάνοια είναι πρόοδος, προκοπή ζωή και σωτηρία".( π. Μακάριος Φιλοθέου .ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ Φεβρουάριος 2000 ).
Αυτό λοιπόν το οποίο πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι η σωτηρία και η δικαίωσή μας είναι δώρο του Θεού και δεν είναι καρπός των έργων μας. Η οποιαδήποτε αξιομισθία δεν μπορεί να μας χαρίσει τη Βασιλεία του Θεού, αλλά μόνο η αγάπη και η φιλανθρωπία του Θεού.
Ο ιερός Χρυσόστομος εμβαθύνει στον τύπο προσευχής του Τελώνη και μας λέγει ότι υπάρχουν συνολικά πέντε τρόποι μετάνοιας:
Πρώτος τρόπος είναι η αυτογνωσία των αμαρτημάτων μας και η εξομολόγησή τους. Δεύτερος τρόπος είναι το πένθος για τις αμαρτίες μας.
Τρίτος τρόπος είναι η ταπεινοφροσύνη. Τέταρτος τρόπος είναι η ελεημοσύνη, η βασίλισσα των αρετών.
Και τέλος, πέμπτος τρόπος μετάνοιας είναι ή προσευχή.
Η προσευχή πρέπει όμως να εκφράζει όλους τους πιο πάνω τρόπους, και την αυτογνωσία και την εξομολόγηση, και το πένθος για τις αμαρτίες μας και την ταπεινοφροσύνη και την ελεημοσύνη, γιατί μόνο έτσι είναι ουσιαστική και αποτελεσματική. (Επισκόπου Φαναρίου, Αγαθαγγέλου. «Η ζύμη του Ευαγγελίου»)
Αδελφοί μου! Ο άνθρωπος είτε το θέλουμε είτε όχι βρίσκεται σε μια συνεχή πορεία. Άλλοτε είναι ανοδική, άλλοτε καθοδική. Άλλοτε ανεβαίνει για να συναντηθεί με το Θεό, άλλοτε απομακρύνεται από Αυτόν και δρέπει τα αποκαΐδια και τα ερείπια της αποστασίας του. Το Τριώδιο είναι η αγία, η πνευματική, η κατανυκτική, η ασκητική, η αθλητική περίοδος της Εκκλησίας μας που μας βοηθάει να πορευθούμε σωστά και να συναντηθούμε με τον Αναστημένο Xριστό. Ανοίγει την ερμητικά κλειστή, πόρτα της ψυχής μας ώστε να εισχωρήσει μέσα η Χάρις του Θεού, για να αγωνιστούμε σωστά, να επιφέρουμε μια ολοκληρωτική αλλαγή στη ζωή μας, να μετανοήσουμε, για να φθάσουμε στην κατά χάριν ένωση μας με τον Χριστό .
Και η Εκκλησία μας, τώρα που ανοίγει το Τριώδιο, μας προτρέπει:«Μη προσευξώμεθα φαρισαϊκώς»,δηλαδή με υπερηφάνεια για τα έργα μας, αλλά να ζητάμε τη χάρη της σωτηρίας από τον Θεό αναγνωρίζοντας και ομολογώντας την αναξιότητά μας. Να προσευχόμαστε με φόβο, με πόνο, προσεκτικά, στοχαστικά, άγρυπνα, με χαρά, μας συμβουλεύει ο Ευάγριος. Ρίζα όλων των κακιών είναι η υπερηφάνεια. Σ’ αυτήν υπάρχει θάνατος και σκοτάδι. Η αγία ταπείνωση, με ανερμήνευτο τρόπο, μας ανάγει υπεράνω παντός κτιστού και διατηρεί στη ζωή μας τη Χάρη του Θεού». (Επισκόπου Φαναρίου, Αγαθαγγέλου. «Η ζύμη του Ευαγγελίου»)
