Τριώδιον και πάλιν αδελφοί μου!
Την Κυριακή 13 Φεβρουαρίου και πάλιν "ανοίγει" το Τριώδιον.
Αδελφοί μου!
Με την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου, δεν εγκαινιάζεται απλά η κατανυκτική περίοδος του Τριωδίου, ούτε και προβάλλονται παραβολικά δύο πρόσωπα της καθημερινότητας μας. Με τη σημερινή Κυριακή διευκρινίζονται και οριοθετούνται βασικά σημεία της ζωής. Είναι η πίστη, είναι η ευσέβεια, είναι η μετάνοια, είναι η ταπείνωση. Όλα αυτά διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο τόσο στην προσωπική μας σωτηρία, όσο και στη σωτηρία των άλλων.
Αδελφοί μου!
Και πάλι Τριώδιο! Και βέβαια αυτό δεν μας το θυμίζει αυτό μόνο η Εκκλησία μας, μα το τονίζουν καθημερινά τώρα και τόσοι άλλοι, κοσμικοί και μη. Εφημερίδες, τηλεόραση, περιοδικά, ραδιόφωνο, κέντρα διασκέδασης, σύλλογοι, και δημοτικές αρχές, όλοι μιλάνε για το τριώδιο. Τι γίνεται λοιπόν;
Για την Εκκλησία μας, «Τριώδιο», είναι το βιβλίο που περιέχει τις ακολουθίες από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι και το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Πήρε την ονομασία του από τα «τριώδια», δηλαδή τους κανόνες που απαρτίζονται από τρεις ωδές, ενώ όλο τον άλλο χρόνο αποτελούνται από 9 και τα οποία αποτελούν τον κύριο κορμό του βιβλίου. Κατ’ επέκταση «Τριώδιο» ονομάζεται όλη αυτή η χρονική περίοδος κατά την οποία η Εκκλησία έχει σε χρήση το βιβλίο αυτό.
Εάν ανατρέξουμε στις σελίδες του βιβλίου αυτού θα διαπιστώσουμε , από τους ύμνους που αναγράφονται εκεί, ότι είναι μια περίοδος προσευχής και τελωνικού στεναγμού. Αναφέρεται στην μετάνοια, στην ηρωική δηλαδή απόφαση επιστροφής στην περιοχή της χάριτος, από την οποία αποσπάται ο πιστός, όταν ακολουθεί «το ίδιον θέλημα»• μιλά για την ειλικρινή γνώση του εαυτού μας• παροτρύνει για αλλαγή πορείας και επιστροφή στην «παραδείσια σχέση».
Για τον πολύ κόσμο, όμως, έχει φορτιστεί η περίοδος αυτή με άλλο περιεχόμενο. Υπάρχει δυστυχώς μεγάλη σύγχυση.
Είναι, πράγματι, περίεργο, αγαπητοί Χριστιανοί, πως αυτή την περίοδο, ενώ η Εκκλησία προσπαθεί να αφαιρέσει τις μάσκες του ψεύδους και της υποκρισίας από τη ζωή μας, ο κόσμος γλεντά, ασύστολα και ανερυθρίαστα, μασκοφορεμένος, κρυμμένος πίσω από προσωπεία, πολλά από τα οποία αποκαλύπτουν εσωτερικές παραμορφώσεις και εξευτελίζουν το ανθρώπινο πρόσωπο. Βρίσκει τρόπο να αποκαλύψει εσωτερικά «ειδεχθή προσωπεία», χωρίς την τόλμη που απαιτεί ο πόνος της μετάνοιας. Όμως μόνο με τη μετάνοια, στην οποία μας καλεί η περίοδος του Τριωδίου, αποκαθίσταται η διακοπείσα σχέση μας με τον Θεό. Είναι η αντίστροφη, της φυγής και της αποστασίας, πορεία. Τότε κυριάρχησε η υπερηφάνεια, η αλαζονεία και ο εγωισμός. Τώρα η ταπείνωση, είναι ανάγκη να νεκρώσει τα αντίθεα πάθη και η υπακοή στο θέλημα του Θεού, να λευκάνει την ψυχή και να ετοιμάσει κατάλυμα, για να υποδεχθεί Εκείνον. Η μετάνοια είναι ο μονόδρομος, της ανασυνδέσεώς μας με τον Θεό και η απαρχή μιας νέας σχέσεως. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι την περίοδο του Τριωδίου είναι έντονη η αντίθεση του «κοσμικού» πνεύματος με το πνεύμα της Εκκλησίας. Και είναι, πράγματι, θλιβερό το πώς η εξαθλίωση του ανθρώπου, η παραμόρφωσή του, θεωρείται παράδοση και πολιτισμός. Είναι κάτι που κρίνει –με δυσάρεστα αποτελέσματα- την ελληνορθόδοξη Ποιότητά μας!
Γύρω, λοιπόν, από την καθαρότητα της πίστης και την ειλικρίνεια στην καθημερινή ζωή θα περιστραφεί αυτός ο αγώνας. Ολέθρια πάθη που θα παραταχθούν μπροστά μας θα είναι παραδείγματα προς αποφυγήν, ενώ οι αρετές θα είναι αθλήματα για αγώνα και στόχοι για να επιτευχθούν. Αρετές όπως η προσευχή, η νηστεία, η ταπεινοφροσύνη και η μετάνοια θ' ανοίξουν τον πνευματικό στίβο, προσκαλώντας μας για να τις κατακτήσουμε. Παράλληλα, πάθη όπως η υψηλοφροσύνη και η υποκρισία όχι μόνο θα υπογραμμίζονται για αποφυγή, αλλά και θα στιγματίζονται σαν ενέργειες αντιθρησκευτικές και αντικοινωνικές.
Με τη σημερινή, λοιπόν, παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, αδελφοί μου, προβάλλουν κατά τρόπο παραστατικό οι σωστές αρετές και ξεσκεπάζονται τα πάθη. Μετάνοια και ταπεινοφροσύνη, υψηλοφροσύνη και υποκρισία αποκαλύπτονται σήμερα μπροστά μας. Πρωταγωνιστές δύο άνθρωποι της καθημερινής ζωής, που διαχρονικά είναι οι ίδιοι. Δυο άνθρωποι που στο πρόσωπο του καθενός μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Φαρισαίος και Τελώνης. Ο πρώτος είναι η προσωποποίηση της υποκρισίας. Ο δεύτερος είναι η έκφραση της αδικίας και η ενσάρκωση της αμαρτωλότητας, αλλά συνάμα και της μετάνοιας και της δικαίωσης. Παρά την κραυγαλέα διαφορά τους, ως ένα σημείο έχουν σαν κοινό χαρακτηριστικό την αμαρτωλότητα, η οποία στην μεν περίπτωση του Τελώνη είναι οφθαλμοφανής, στη δε περίπτωση του Φαρισαίου καλύπτεται με επιμέλεια• σκεπάζεται με μάσκα. Για τούτο και είναι περισσότερο επικίνδυνη τόσο για τον ίδιο όσο και για τους άλλους, αφού μένει χωρίς τη δυνατότητα της αναγνώρισης και κατ' επέκταση, χωρίς τη δυνατότητα της μετάνοιας και της σωτηρίας. Ο Φαρισαϊσμός έχει μια πολύ βασική μορφή. Αυτή τη μορφή την απέδωσε σήμερα ο Κύριος πολύ παραστατικά. Έχει την ψευδαίσθηση της τελειότητας από τη μια και από την άλλη περιφρονεί όλους τους άλλους. Είναι τόση η αίσθηση της τελειότητάς, που εκφράζεται μέσα από τις «αρετές» και τις πολλαπλές ατέλειες των άλλων. Είναι ενάρετος ο Φαρισαίος, προσεύχεται, νηστεύει και κάνει ελεημοσύνες. Προπαντός όμως δεν έχει τα ελαττώματα των άλλων και ιδιαίτερα του Τελώνη, που είναι άρπαγας, άδικος, μοιχός, ανήθικος.
Όμως, μέσα από τη σημερινή παραβολή ο Κύριος όχι μόνο καταδικάζει αυτή την υποκρισία, αλλά και την απορρίπτει. Την καταδικάζει γιατί δεν προσφέρει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να αναγνωρίσει τις ατέλειες του, τον κρατά δέσμιο του εγωισμού του και τον αφήνει μακριά από τη σωτηρία. Η δικαίωση δεν μπορεί να είναι αυτοδικαίωση, μα προσφέρεται μόνο από το Θεό, όπως έγινε και με τον Τελώνη. Ο Τελώνης με την πραγματική του μετάνοια και ταπείνωση, την ειλικρινή αναγνώριση και συναίσθηση της αμαρτωλότητάς του, προσέλκυσε τη Χάρη του Θεού. Αντίθετα, ο φαινομενικά ευσεβής και ενάρετος Φαρισαίος απορρίφθηκε από το Θεό γιατί δεν συμβάδιζαν ειλικρίνεια πίστεως, προθέσεων και πράξεων.
Αδελφοί μου, συγκλονιστική η αφήγηση του σημερινού Ευαγγελίου. Συγκλονιστικότερο το αποτέλεσμα: «Κατέβη ούτος δεδικαιωμένος... ή γαρ εκείνος». Με τον τρόπο αυτό επιβεβαιώθηκε ότι η «δικαίωση» δεν κερδίζεται με ψεύτικους τίτλους, αλλά ούτε και κατ' επέκταση η σωτηρία με τίτλους φαρισαϊκούς. Η δικαίωση κερδίζεται μέσα από ειλικρίνεια προθέσεων και έργα πίστεως και αγάπης. Η δικαίωση προσφέρεται σαν δώρο από το Θεό στον άνθρωπο σαν έκφραση αποδοχής της ειλικρινούς του μετάνοιας και ταπεινοφροσύνης. Κατά συνέπεια ας επαναλάβουμε κι εμείς το του υμνωδού: «Φαρισαίου φύγωμεν υψηγορίαν και Τελώvου μάθωμεν το ταπεινόν εν στεναγμοίς προς τον Σωτήρα κράζοντες. Ίλαθι, μόνε ημίν ευδιάλακτε».
Αμήν.
