H ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Τρείς είναι οι μείζονες, καθολικού χαρακτήρα, εξάρσεις του νεοελληνικού έθνους: Το '21, το Ί2 και το '40. Η πρώτη, παρά τα άκρως ενάντια δεδομένα, δημιούργησε τις προϋποθέσει ώστε η τότε διεθνής τάξη πραγμάτων να αποδεχθεί τη συγκρότηση του ελληνικού κρατιδίου πάνω στη μικρή φλούδα γης της βαλκανικής εσχατιάς. Η δεύτερη, με την Ελλάδα ισχυρότερη και προετοιμασμένη, οδηγήθηκε από τον Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο στην απελευθέρωση τη5 αλύτρωτη5 Μακεδονίας και Ηπείρου. Η τρίτη έ¬ξαρση αντιμετώπισε και απώθησε τον εισβολέα, κάνοντας πράξη το «όχι», που ήδη από το 1939 είχε αποφασίσει βαθιά μέσα του ο ρεαλιστής Μεταξάς.
Ο πνευματικός πυρήνας της έξαρσης του '40 ήταν το αγωνιστικό φρόνημα των πολλών, που αν και γνώριζαν ότι ο αντίπαλος ήταν ισχυρότερος και πως οι Μήδοι θα διαβούνε, πολέμη¬σαν, ώσπου λύγισαν κάτω από το βάρος των νικηφόρων -την εποχή εκείνη σε όλη την Ευ¬ρώπη- γερμανίων δυνάμεων. Εκεί πάνω στα κακοτράχαλα βουνά της Αλβανίας οι πολλοί, σημαδεμένοι με τη βούλλα της φωτιάς, χάρις σε εμπνευσμένους ηγήτορες, όπως ο στρατηγός Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, ανέτρεψαν τους εισβολείς, καταρράκωσαν την αναιδή έπαρση της Ρώμης, ακύρωσαν στην πράξη τα σχέδια του Στρατηγείου των Αθηνών για σύμπτυξη και έδειξαν στην υποταγμένη και κατακτημένη Ευρώπη, μέσα στο ζοφερό 1940, ότι ο Αξων -ή τουλάχιστον ο ένας εταίρος του- δεν είναι αήττητο5. Και προκάλεσαν, τον διεθνή, τότε, θαυμασμό.
Σήμερα, οι γενικές ιστορίες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, που γράφονται σε άλλες πλην της Ελλάδος και της Ιταλίας ευρωπαϊκές χώρες, αφιερώνουν, κατά κανόνα, λίγες μόνον αράδες στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Η Ελλάδα είναι κράτος μικρό. Γι' αυτό και ο θαυμασμός των άλ¬λων κράτησε λίγο. Γι' αυτό και η διεκδικούσα την επιστημονικότητα ευρωπαϊκή ιστοριογραφία, στα γενικού χαρακτήρα έργα της, πετώντας στο καλάθι των αχρήστων όλα τα εργαλεία που ισχυρίζεται ότι χρησιμοποιεί από τις επιστήμες του ανθρώπου, ιεραρχεί τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο μόνο κατά το μέγεθος της υλικής του διάστασης. Γι' αυτό και είναι δύσκολο να προσ¬διορίσει κανεί5 σήμερα τι πράγματι εννοούν όσοι τάσσονται υπέρ ενός «ευρωπαϊκού προ¬σανατολισμού στην Ιστορία», τώρα μάλιστα που ξεσπούν στα κράσπεδα της Γηραιά5 Ηπεί¬ρου τα πρώτα μικρά κύματα της αφροασιατικής πλημμυρίδας.
Σήμερα, 70 χρόνια μετά, οι εθνικιστικές φανφάρες από τη μια και το μικρόψυχο και ανόητο ερώτημα του ποιος είπε το «όχι» έχουν καταλαγιάσει. Ας κρατήσουμε τις υποθήκες, τις εκπληκτικά ταυτόσημες, δύο εντελώς αντιθέτων πολιτικά προσώπων. Οι εθνικιστές ας κρατήσουν (γιατί περί έθνους ομιλεί ) τη φράση του Νίκου Ζαχαριάδη από την πρώτη ανοιχτή ε¬πιστολή του: «Μα ένα έθνος, που θέλει να ζήσει πρέπει να παλεύει αψηφώντας του3 κινδύνους και τις θυσίες.» Οι του λαού (γιατί περί λαού ομιλεί) ας κρατήσουν τη φράση του Ιωάν¬νη Μεταξά στην ομιλία του προς τους εκδότες των αθηναϊκών εφημερίδων: «Αλλά υπάρχουν στιγμές κατά τις οποίες ένας λαός οφείλει, αν θέλει να μείνη μεγάλος, να είναι ικανός να πολεμήσει, έστω και χωρίς καμμίαν ελπίδα νίκης».
Μένει η χρήση της μνήμης της έξαρσης εκείνης για να εξακολουθήσει ετούτο το έθνος, μέ¬σα στις φοβερές επιταχύνσεις των Καιρών, να ζει και να δημιουργεί το νέο, αλλά και να α¬φομοιώνει το ξένο και το αλλότριο, όπως τόσους αιώνες τώρα.
ΜΙΧΑΛΗΣ Ν. ΚΑΤΣΙΓΕΡΑΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 28 ΟΚΤΜΒΡΙΟΥ 20ΙΟ
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ¨28Η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940 70 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ
