ΤΡΙΩΔΙΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΟΙΑ
Μέσα στον ετήσιο εορταστικό κύκλο, ξεχωριστή θέση κατέχει ο κύκλος των κινητών εορτών, που κέντρο και σκοπός τους είναι το Πάσχα. Το διαρκές πέρασμα και η είσοδος μας στην «καινή ζωή της Βασιλείας». Για να βιωθεί όμως με εσωτερικότητα αυτή η «εορτή των εορτών», είναι απαραίτητη και η κατάλληλη προετοιμασία. Αυτήν, την προετοιμασία, έρχεται να μας τη διασφαλίσει η ευλογημένη αυτή περίοδος του Τριωδίου, στην οποία σήμερα συν Θεώ εισερχόμεθα. Η κατανυκτική περίοδος του Τριωδίου, που αποτελεί για όλους τους πιστούς μοναδική ευκαιρία και δυνατότητα για πορεία μετανοίας.
Την πνευματική πορεία μας, αγαπητοί Χριστιανοί, την χαρακτηρίζει η μετάνοια που πρέπει να είναι συνεχής. Και μετα-νοώ σημαίνει αλλάζω, αλλάζω ολοκληρωτικά τη ζωή μου, αρνούμαι, με όλη μου την καρδιά, την αμαρτία, αλλάζω νοοτροπίες. νοιώθω με όλη μου την ύπαρξη, ότι ο δρόμος που ακολουθώ δεν πάει πουθενά, και ψάχνω πλέον καινούριο δρόμο, το δρόμο της επιστροφής. Πρέπει να νοιώσω ότι ζω σ’ ένα αχυρώνα, έξω από το σπίτι του πατέρα , και να πω κι εγώ σαν τον Άσωτο της επόμενης Κυριακής : «Πού είμαι; Εδώ ο πατέρας έχει παλάτι, όπου όλοι ευφραίνονται, και εγώ κάθομαι στον βούρκο;» Κι έπειτα να αποφασίσω να γυρίσω, να ξαναμπώ στο πατρικό σπίτι, να συμφιλιωθώ με τον Θεό – Πατέρα και τους αδελφούς μου. Ειδικότερα δε τώρα, μέσα στην περίοδο του Κατανυκτικού Τριωδίου, έχουμε ανάγκη όλοι από εντονότερη άσκηση μετανοίας. Καλούμαστε τώρα, να καθαρίσουμε την ύπαρξη μας από κάθε «μολυσμόν σαρκός και πνεύματος». Καλούμαστε να διαφοροποιηθούμε από τις αμαρτωλές επιλογές μας, που είναι πάμπολλες. Μνησικακία, μίσος, πλεονεξία, αλόγιστη προσκόλληση στα υλικά αγαθά, εγωιστική διεκδίκηση και υπεροχή σε βάρος των συνανθρώπων μας. Καλούμαστε να ανασυγκροτηθούμε και να αναγεννηθούμε με συντονισμένο πνευματικό αγώνας ώστε να βρουν θέση μέσα στην καρδιά μας, η αγάπη, η ανεξικακία, η ευσπλαχνία, η ελεημοσύνη, η υπομονή , η συγχωρητικότητα και τέλος η προσευχή. Αυτά τα κατορθώματα συνιστούν την πνευματική ζωή και πορεία του πιστού.
Το ζητούμενο λοιπόν ειδικά την περίοδο αυτή είναι η «αλλαγή». Η αλλαγή του ανθρώπου. Η απαλλαγή του καθενός μας από τα πάθη του. Είναι η μετάνοια. Και Μετάνοια στη συνείδηση της Εκκλησίας είναι η ηρωική απόφαση επιστροφής στην περιοχή της χάριτος, από την οποία αποσπάται ο πιστός, όταν ακολουθεί «το ίδιον θέλημα. Είναι η πράξη που μαρτυρεί την αλλαγή πορείας και δηλώνει την επιστροφή στην «παραδείσια σχέση». Είναι το « γνώθι σαυτόν». Και η γνώση του εαυτού μας, συνδέεται άμεσα με την γνώση του Θεού. Η περίοδος του Τριωδίου μας ανοίγει το δρόμο γι’ αυτή τη γνώση. Μας οδηγεί σε μία υγιή εσωστρέφεια, που αφαιρεί από το «πρόσωπο» της καρδιάς όλες τις μάσκες της πονηρίας που εκφράζεται ποικιλοτρόπως. Είναι μια εσωστρέφεια με κοινωνικές διαστάσεις.
Μπροστά μας, αδελφοί μου, λοιπόν, το κατανυκτικό Τριώδιο, και λίγο αργότερα η Μεγάλη Σαρακοστή. Ανοίγεται και πάλι το «στάδιον των αρετών», η ευλογημένη περίοδος των πνευματικών αγώνων.
«Οι βουλόμενοι» την πνευματική πορεία «εισέλθετε». «Ιδού καιρός ευπρόσδεκτος, ιδού καιρός μετανοίας».
Με την πρώτη Κυριακή, την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, σημειώνει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Ι. Φουντούλης στο βιβλίο του « Λογική Λατρεία», ανοίγει η ιερά πύλη του Τριωδίου. Δεν μπορούσε να ευρεθεί καταλληλότερο θέμα, που να συνδυάζει κατά ένα τόσο πλήρη τρόπο τούς επί μέρους σκοπούς της περιόδου αυτής. Το Τριώδιο σημειώνει μία ιερά περίοδο του έτους αφιερωμένη στον Θεό στην σύντονο λατρεία και προσευχή, στην νηστεία και στα αγαθά έργα. Η προσευχή όμως, η νηστεία και η δικαιοσύνη του επιφανειακά δικαίου, κενοδόξου όμως και υπερηφάνου Φαρισαίου, αποδοκιμάζονται από τον Θεό. Αντιθέτως δικαιώνεται ο αμαρτωλός και άδικος, αλλά μετανοημένος και συντετριμμένος Τελώνης, που κτυπά το στήθος του και ταπεινά επικαλείται το έλεος του Θεού: «Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ». …
«Το πρώτο λοιπόν πού πρέπει να προσέξουμε και σήμερα και αύριο και όλες τις ημέρες, ιδιαίτερα αυτήν την περίοδο του Τριωδίου, είναι να είμαστε τίμιοι με τον Θεό. Ν' αφήσουμε κατά μέρος τις υποκρισίες μας, ν' αφήσουμε κατά μέρος τις δικαιολογίες μας, ν' αφήσουμε κατά μέρος όλα αυτά τα δεν γίνεται, δεν μπορώ, ότι είναι αλλιώς τώρα τα πράγματα. Τίποτε. Αυτά όλα είναι δικαιολογίες. Αυτά όλα είναι καμώματα. Αυτά όλα είναι πονηριές ανθρώπινες. Ό Θεός θέλει τίμιο άνθρωπο. Δεν μπορείς; Όσο μπορείς.
Να βάλουμε κάτω τον εαυτό μας και να σταθούμε ενώπιον του Θεού. Αμαρτωλοί; Αμαρτωλοί. Δεν πειράζει αυτό. Με αδυναμίες πολλές; Δεν πειράζει αυτό. Με σπασμένα τα φτερά μας; Δεν πειράζει αυτό. Ό,τι κι αν είμαστε, εφόσον ζούμε και είναι ανοικτά τα μάτια μας και έχουμε μια επαφή, μια επικοινωνία με τον Θεό και μπορούμε να πούμε ένα «Κύριε ελέησαν», ή Χάρις του Θεού θα μας κάνει αγίους. Εκείνο πού εμποδίζει την Χάρη του Θεού, εκείνο πού πειράζει, είναι τα καμώματα τα ανθρώπινα, οι δικαιολογίες, οι προφάσεις και όλες αυτές οι κουτοπονηριές.
Ό Φαρισαίος έκαμνε ορισμένα πράγματα. Από αυτά πού έλεγε, μερικά ήταν βέβαια αληθινά. Αλλά εμφανίζεται ενώπιον του Θεού φαρισαϊκά, υποκριτικά. Δεν μπορεί να συνεργασθεί ό Θεός μαζί του. «Ό Θεός υπερήφανοις αντιτάσσεται, ταποινοίς δε δίδωσι χάριν». Και βλέπει ο Θεός τον Τελώνη. Τελώνης είναι, αμαρτωλός είναι. Επειδή όμως εμφανίζεται ενώπιον του Θεού αυτό πού είναι και δεν προσπαθεί να κρυφτεί, δεν προσπαθεί να δικαιολογηθεί, επειδή εμφανίζεται ως το έσχατο σκύβαλο της γης, ο Θεός τον δέχεται, τον ακούει και τον δικαιώνει, ενώ τον άλλο τον απορρίπτει.
Αυτό να δούμε: Μας δέχεται ό Θεός ή μας απορρίπτει; Πήγες στην εκκλησία. Τι έγινε; Δέχθηκε ό Θεός την πράξη σου αυτή που πήγες στην εκκλησία και προσευχήθηκες; Τη δέχθηκε ή την απέρριψε και απέρριψε κι εσένα; Κι αν την απέρριψε, γιατί την απέρριψε; Δεν έχει κανέναν λόγο ό Θεός να την απορρίψει. Αν πήγες εκεί ως ταπεινός αμαρτωλός και στάθηκες ενώπιον του Θεού με ευθύτητα και με ειλικρίνεια, είναι αδύνατο να σε απορρίψει ό Θεός. Είναι αδύνατο ό Θεός να μη βεβαιώσει την καρδιά σου με μια κάποια δικαιοσύνη, ότι «σ' άκουσα, παιδί μου!» και να μη μαλάξει την ψυχή σου λίγο, να μη μαλακώσει την καρδιά σου, να μη σε παρηγορήσει λιγάκι, να μη σε γλυκάνει. Είναι αδύνατο να μην το κάνει ό Θεός· όποιος κι αν είσαι».
( Συμεών Κραγιοπούλου: ΣΥΝΑΞΕΙΣ ΤΡΙΩΔΙΟΥ Α’.» σελ. 11).
Αν όμως όπως πας, έτσι γυρίζεις και χειρότερα, εκεί κάτι δεν πάει καλά. Και μην προσπαθείς να βρεις διάφορες δικαιολογίες, τούτο κι εκείνο και καμώματα και πονηριές. Η αιτία είναι ότι δεν είσαι ευθύς ενώπιον του Θεού, δεν είσαι ειλικρινής με τον Θεό, δεν έχεις ιδέα για τον εαυτό σου, νομίζεις πώς είσαι το κέντρο του κόσμου και τίποτε και κανένας δεν υπάρχει πιο πέρα από σένα. Και αυτό δεν αφήνει ούτε το Θεό να δεις, μα ούτε κι ο Θεός να σε δει!
Αδελφοί μου, είναι ωραία και ευχάριστη ή εκκλησιαστική ζωή με τις ποικίλες γιορτές, πού σημαδεύουν και ανανεώνουν τη ζωή. Και ή ζωή δεν είναι και δεν πρέπει να είναι ρουτίνα, συμβατικότητα, αλλά ενσυνείδητη βίωση των γεγονότων, πού καθιστούν την ύπαρξη μας ζωντανή και δημιουργική. Όσοι βιώνουν την εκκλησιαστική ζωή, μάλιστα στη ζώσα Ενορία, βιώνουν την αληθινή κοινωνική ζωή μέσα στον πολυμορφισμό των διαπροσωπικών ενοριακών σχέσεων. Και πόσο σήμερα ό άνθρωπος 6χει ανάγκη αυτή την επικοινωνία σε μία εποχή αποξένωσης και απομόνωσης. Οι γιορτές σπάζουν τη ρουτίνα της ζωής. Δημιουργούν ευκαιρίες ψυχικής ανανέωσης και με νέες διαθέσεις συνεχίζεται ή πορεία της ζωής. Ιδιαίτερα η προπαρασκευαστική περίοδος του Τριωδίου και στη συνέχεια η περίοδος της Σαρακοστής μας στρέφει προς τον έσω άνθρωπο για μία εσωτερική κάθαρση. Και αυτή ή πνευματική κάθαρση χαρίζει την πνευματική Ανάσταση. Ο αναστημένος εσωτερικά άνθρωπος βλέπει τη ζωή με το υπέρλαμπρο φως της Αναστάσεως, ( π. Ευαγγέλου Σκορδά « ΛΟΓΟΣ ΕΙΣ ΤΑΣ ΑΓΥΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑΣ ΡΥΜΑΣ» ΣΕΛ. 23).
Την πνευματική πορεία μας, αγαπητοί Χριστιανοί, την χαρακτηρίζει η μετάνοια που πρέπει να είναι συνεχής. Και μετα-νοώ σημαίνει αλλάζω, αλλάζω ολοκληρωτικά τη ζωή μου, αρνούμαι, με όλη μου την καρδιά, την αμαρτία, αλλάζω νοοτροπίες. νοιώθω με όλη μου την ύπαρξη, ότι ο δρόμος που ακολουθώ δεν πάει πουθενά, και ψάχνω πλέον καινούριο δρόμο, το δρόμο της επιστροφής. Πρέπει να νοιώσω ότι ζω σ’ ένα αχυρώνα, έξω από το σπίτι του πατέρα , και να πω κι εγώ σαν τον Άσωτο της επόμενης Κυριακής : «Πού είμαι; Εδώ ο πατέρας έχει παλάτι, όπου όλοι ευφραίνονται, και εγώ κάθομαι στον βούρκο;» Κι έπειτα να αποφασίσω να γυρίσω, να ξαναμπώ στο πατρικό σπίτι, να συμφιλιωθώ με τον Θεό – Πατέρα και τους αδελφούς μου. Ειδικότερα δε τώρα, μέσα στην περίοδο του Κατανυκτικού Τριωδίου, έχουμε ανάγκη όλοι από εντονότερη άσκηση μετανοίας. Καλούμαστε τώρα, να καθαρίσουμε την ύπαρξη μας από κάθε «μολυσμόν σαρκός και πνεύματος». Καλούμαστε να διαφοροποιηθούμε από τις αμαρτωλές επιλογές μας, που είναι πάμπολλες. Μνησικακία, μίσος, πλεονεξία, αλόγιστη προσκόλληση στα υλικά αγαθά, εγωιστική διεκδίκηση και υπεροχή σε βάρος των συνανθρώπων μας. Καλούμαστε να ανασυγκροτηθούμε και να αναγεννηθούμε με συντονισμένο πνευματικό αγώνας ώστε να βρουν θέση μέσα στην καρδιά μας, η αγάπη, η ανεξικακία, η ευσπλαχνία, η ελεημοσύνη, η υπομονή , η συγχωρητικότητα και τέλος η προσευχή. Αυτά τα κατορθώματα συνιστούν την πνευματική ζωή και πορεία του πιστού.
Το ζητούμενο λοιπόν ειδικά την περίοδο αυτή είναι η «αλλαγή». Η αλλαγή του ανθρώπου. Η απαλλαγή του καθενός μας από τα πάθη του. Είναι η μετάνοια. Και Μετάνοια στη συνείδηση της Εκκλησίας είναι η ηρωική απόφαση επιστροφής στην περιοχή της χάριτος, από την οποία αποσπάται ο πιστός, όταν ακολουθεί «το ίδιον θέλημα. Είναι η πράξη που μαρτυρεί την αλλαγή πορείας και δηλώνει την επιστροφή στην «παραδείσια σχέση». Είναι το « γνώθι σαυτόν». Και η γνώση του εαυτού μας, συνδέεται άμεσα με την γνώση του Θεού. Η περίοδος του Τριωδίου μας ανοίγει το δρόμο γι’ αυτή τη γνώση. Μας οδηγεί σε μία υγιή εσωστρέφεια, που αφαιρεί από το «πρόσωπο» της καρδιάς όλες τις μάσκες της πονηρίας που εκφράζεται ποικιλοτρόπως. Είναι μια εσωστρέφεια με κοινωνικές διαστάσεις.
Μπροστά μας, αδελφοί μου, λοιπόν, το κατανυκτικό Τριώδιο, και λίγο αργότερα η Μεγάλη Σαρακοστή. Ανοίγεται και πάλι το «στάδιον των αρετών», η ευλογημένη περίοδος των πνευματικών αγώνων.
«Οι βουλόμενοι» την πνευματική πορεία «εισέλθετε». «Ιδού καιρός ευπρόσδεκτος, ιδού καιρός μετανοίας».
Με την πρώτη Κυριακή, την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, σημειώνει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Ι. Φουντούλης στο βιβλίο του « Λογική Λατρεία», ανοίγει η ιερά πύλη του Τριωδίου. Δεν μπορούσε να ευρεθεί καταλληλότερο θέμα, που να συνδυάζει κατά ένα τόσο πλήρη τρόπο τούς επί μέρους σκοπούς της περιόδου αυτής. Το Τριώδιο σημειώνει μία ιερά περίοδο του έτους αφιερωμένη στον Θεό στην σύντονο λατρεία και προσευχή, στην νηστεία και στα αγαθά έργα. Η προσευχή όμως, η νηστεία και η δικαιοσύνη του επιφανειακά δικαίου, κενοδόξου όμως και υπερηφάνου Φαρισαίου, αποδοκιμάζονται από τον Θεό. Αντιθέτως δικαιώνεται ο αμαρτωλός και άδικος, αλλά μετανοημένος και συντετριμμένος Τελώνης, που κτυπά το στήθος του και ταπεινά επικαλείται το έλεος του Θεού: «Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ». …
«Το πρώτο λοιπόν πού πρέπει να προσέξουμε και σήμερα και αύριο και όλες τις ημέρες, ιδιαίτερα αυτήν την περίοδο του Τριωδίου, είναι να είμαστε τίμιοι με τον Θεό. Ν' αφήσουμε κατά μέρος τις υποκρισίες μας, ν' αφήσουμε κατά μέρος τις δικαιολογίες μας, ν' αφήσουμε κατά μέρος όλα αυτά τα δεν γίνεται, δεν μπορώ, ότι είναι αλλιώς τώρα τα πράγματα. Τίποτε. Αυτά όλα είναι δικαιολογίες. Αυτά όλα είναι καμώματα. Αυτά όλα είναι πονηριές ανθρώπινες. Ό Θεός θέλει τίμιο άνθρωπο. Δεν μπορείς; Όσο μπορείς.
Να βάλουμε κάτω τον εαυτό μας και να σταθούμε ενώπιον του Θεού. Αμαρτωλοί; Αμαρτωλοί. Δεν πειράζει αυτό. Με αδυναμίες πολλές; Δεν πειράζει αυτό. Με σπασμένα τα φτερά μας; Δεν πειράζει αυτό. Ό,τι κι αν είμαστε, εφόσον ζούμε και είναι ανοικτά τα μάτια μας και έχουμε μια επαφή, μια επικοινωνία με τον Θεό και μπορούμε να πούμε ένα «Κύριε ελέησαν», ή Χάρις του Θεού θα μας κάνει αγίους. Εκείνο πού εμποδίζει την Χάρη του Θεού, εκείνο πού πειράζει, είναι τα καμώματα τα ανθρώπινα, οι δικαιολογίες, οι προφάσεις και όλες αυτές οι κουτοπονηριές.
Ό Φαρισαίος έκαμνε ορισμένα πράγματα. Από αυτά πού έλεγε, μερικά ήταν βέβαια αληθινά. Αλλά εμφανίζεται ενώπιον του Θεού φαρισαϊκά, υποκριτικά. Δεν μπορεί να συνεργασθεί ό Θεός μαζί του. «Ό Θεός υπερήφανοις αντιτάσσεται, ταποινοίς δε δίδωσι χάριν». Και βλέπει ο Θεός τον Τελώνη. Τελώνης είναι, αμαρτωλός είναι. Επειδή όμως εμφανίζεται ενώπιον του Θεού αυτό πού είναι και δεν προσπαθεί να κρυφτεί, δεν προσπαθεί να δικαιολογηθεί, επειδή εμφανίζεται ως το έσχατο σκύβαλο της γης, ο Θεός τον δέχεται, τον ακούει και τον δικαιώνει, ενώ τον άλλο τον απορρίπτει.
Αυτό να δούμε: Μας δέχεται ό Θεός ή μας απορρίπτει; Πήγες στην εκκλησία. Τι έγινε; Δέχθηκε ό Θεός την πράξη σου αυτή που πήγες στην εκκλησία και προσευχήθηκες; Τη δέχθηκε ή την απέρριψε και απέρριψε κι εσένα; Κι αν την απέρριψε, γιατί την απέρριψε; Δεν έχει κανέναν λόγο ό Θεός να την απορρίψει. Αν πήγες εκεί ως ταπεινός αμαρτωλός και στάθηκες ενώπιον του Θεού με ευθύτητα και με ειλικρίνεια, είναι αδύνατο να σε απορρίψει ό Θεός. Είναι αδύνατο ό Θεός να μη βεβαιώσει την καρδιά σου με μια κάποια δικαιοσύνη, ότι «σ' άκουσα, παιδί μου!» και να μη μαλάξει την ψυχή σου λίγο, να μη μαλακώσει την καρδιά σου, να μη σε παρηγορήσει λιγάκι, να μη σε γλυκάνει. Είναι αδύνατο να μην το κάνει ό Θεός· όποιος κι αν είσαι».
( Συμεών Κραγιοπούλου: ΣΥΝΑΞΕΙΣ ΤΡΙΩΔΙΟΥ Α’.» σελ. 11).
Αν όμως όπως πας, έτσι γυρίζεις και χειρότερα, εκεί κάτι δεν πάει καλά. Και μην προσπαθείς να βρεις διάφορες δικαιολογίες, τούτο κι εκείνο και καμώματα και πονηριές. Η αιτία είναι ότι δεν είσαι ευθύς ενώπιον του Θεού, δεν είσαι ειλικρινής με τον Θεό, δεν έχεις ιδέα για τον εαυτό σου, νομίζεις πώς είσαι το κέντρο του κόσμου και τίποτε και κανένας δεν υπάρχει πιο πέρα από σένα. Και αυτό δεν αφήνει ούτε το Θεό να δεις, μα ούτε κι ο Θεός να σε δει!
Αδελφοί μου, είναι ωραία και ευχάριστη ή εκκλησιαστική ζωή με τις ποικίλες γιορτές, πού σημαδεύουν και ανανεώνουν τη ζωή. Και ή ζωή δεν είναι και δεν πρέπει να είναι ρουτίνα, συμβατικότητα, αλλά ενσυνείδητη βίωση των γεγονότων, πού καθιστούν την ύπαρξη μας ζωντανή και δημιουργική. Όσοι βιώνουν την εκκλησιαστική ζωή, μάλιστα στη ζώσα Ενορία, βιώνουν την αληθινή κοινωνική ζωή μέσα στον πολυμορφισμό των διαπροσωπικών ενοριακών σχέσεων. Και πόσο σήμερα ό άνθρωπος 6χει ανάγκη αυτή την επικοινωνία σε μία εποχή αποξένωσης και απομόνωσης. Οι γιορτές σπάζουν τη ρουτίνα της ζωής. Δημιουργούν ευκαιρίες ψυχικής ανανέωσης και με νέες διαθέσεις συνεχίζεται ή πορεία της ζωής. Ιδιαίτερα η προπαρασκευαστική περίοδος του Τριωδίου και στη συνέχεια η περίοδος της Σαρακοστής μας στρέφει προς τον έσω άνθρωπο για μία εσωτερική κάθαρση. Και αυτή ή πνευματική κάθαρση χαρίζει την πνευματική Ανάσταση. Ο αναστημένος εσωτερικά άνθρωπος βλέπει τη ζωή με το υπέρλαμπρο φως της Αναστάσεως, ( π. Ευαγγέλου Σκορδά « ΛΟΓΟΣ ΕΙΣ ΤΑΣ ΑΓΥΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑΣ ΡΥΜΑΣ» ΣΕΛ. 23).
